Kelas 7: Unggah Ungguh Basa

Oktober 21, 2020

Unggah-Ungguh Basa

1. Basa Ngoko Alus

Basa ngoko alus uga diarani basa ngoko andhap. Basa iki sanajan ngoko nanging hurmat marang wong sing digunem utawa sing diajak guneman.

a) Ciri-cirine basa ngoko alus kaya ing ngisor iki :

1) Tetembungane ngoko kacampuran krama inggil tumrape wong kang diajak guneman (Orang kedua) lan wong kang digunem (Orang ketiga) saperlu kanggo ngajeni/ngurmati. Kosok baline tumrap awake dhewe nganggo tembung ngoko utawa tembung krama andhap. Dene kang digawe krama, yaiku:

(a) Tembung sesulih purusa (kata ganti orang) panjenengan (tumrap wong kang luwih tuwa), sliramu (tumrap wong kang luwih enom), panjenengane utawa slirane.

(b) Tembung kriya (kata kerja)

Tembung kriya kang digawe krama inggil iku tembung kriya tumrape wong kang diajak guneman (orang kedua) lan wong kang digunem (orang ketiga). Tembung kriya tumrape wong kang guneman (orang pertama) cukup nganggo tembung ngoko utawa tembung krama andhap.

b) Basa ngoko alus/andhap digunakake kanggo omongomongan/guneman:

1) Wong tuwa marang wong enom kang perlu diajeni.

Tuladha: Nak Eko, sliramu kondur saka kantor jam pira?

2) Wong enom marang wong luwih tuwa umure, amarga kudu ngajeni.

Tuladha: Mbakyu, matur nuwun wis maringi jambu aku.

3) Ngajeni marang wong sing digunem (orang ketiga)

Tuladha: Min, bu guru mau ndhawuhi nggarap tugas ing kaca pira?

Katrangan:

Kanggo luwih mangerteni kepriye bedane antarane basa ngoko lugu lan ngoko alus, coba gatekna tuladha ing ngisor iki!

(1) Ri, kowe duwe kamus basa Jawa apa ora?

(2) Bapak wis kondur saka kantor.

Ukara (1) kabeh tetembungane ngoko (yaiku tembung kowe, duwe, kamus, basa, Jawa, lan ora). Ukara (1) mau diarani ukara kang nggunakake basa ngoko (ngoko lugu). Ukara (2) iku tetembungane ngoko (yaiku wis, saka, lan kantor), nanging kacampuran tembung krama inggil, yaiku tembung kondur. Tembung kondur iku basa ngokone bali/mulih. Tembung bali/mulih ora digunakake ing ukara iku amarga kanggo ngajeni wong sing digunem (orang ketiga), yaiku bapak. Yen tembung kondur kaganti nganggo tembung bali/mulih, kurang trep karo undha-usuk utawa unggah-ungguh basa.

Gatekna ukara-ukara ing ngisor iki!

a. Mbakyu, kowe mau mara dhewe apa sakulawarga?

b. Aku diwenehi dhuwit dening Pakdhe.

c. Dhik Joko, kowe saiki mulang ana ngendi?

Ukara a, b, lan c iku tetembungane nggunakake basa ngoko kabeh. Mula, ukara-ukara iku mau diarani ukara kang nggunakake basa ngoko lugu. Ananging ukara mau kurang trep amarga ora manut unggah-ungguh (kaya katrangan sing wis dijelaske ing dhuwur). Mula, ukara-ukara mau prayogane digawe ngoko alus.

a. Mbakyu, panjenengan mau tindak dhewe apa sakulawarga?

b. Aku diparingi dhuwit dening Pakdhe.

c. Dhik Joko, panjenengan saiki ngasta ana ngendi?

Basa Krama alus

Basa krama alus iku basa kang ngajeni banget. Kadhang ana sing ngarani basa krama inggil. Kamangka istilah kasebut sejatine keliru. Krama inggil iku sing ana mung tumrap tembung, yaiku tembung krama inggil. Tembung krama inggil iku tembung kang digunakake kanggo nginggilake utawa ngajeni wong sing diajak guneman, utawa wong sing digunem. Kosok baline tembung krama andhap, yaiku tembung kang digunakake kanggo ngandhapake awake dhewe.

Wujude krama alus dumadi saka tembung-tembung krama kacampuran tembung krama inggil utawa tembung krama andhap, basane luwih alus lan ngajeni banget. Kaya dene basa ngoko andhap, sing nganggo tembung krama inggil yaiku tembung sesulih purusa, tembung kriya (panindake) lan barang kaluwihane. Yen tumrap awake dhewe ora kena nganggo tembung krama inggil (ora kena ngramakake awake dhewe), kepara yen ana kudu nganggo tembung krama andhap. Tembung krama inggil sing digunakake iku tujuane kanggo ngurmati wong sing diajak guneman. Kosok baline tembung krama andhap iku kanggo ngandhapake awake dhewe.

Basa krama alus bisa digunakake kanggo guneman marang sapa wae sing pancen kudu dihurmati. Tuladha:

a. Manawi Ibu badhe dhahar, mangga kula ladosi!

b. Bapak badhe tindak dhateng Jakarta.

c. Punapa Rini sampun panjenengan pundhutaken obat?