Kelas 10: Tembang Macapat

 Serat Wedhatama iku salah sawijine sastra sing kaanggit ngunakake Macapat. Macapat yaiku tembang tradhisional Jawa sing macane kanthi pathang gatra banjur ditembangke. 

Tembang Macapat uga dumadi saka Guru Gatra, Guru lagu, lan Guru wilangan. Guru gatra yaiku akehe gatra (baris) sajrone tembang macapat. Guru lagu yaiku dong dinge utawa pungkasane swara ana ing saben gatra tembang Macapat. Pungkasan yaiku guru wilangan yaiku cacahe suku kata sing ana saben baris tembang macapat.

Mula bukane (awal mula) Tembang Macapat iku ana nallikane jaman akhir Majapahit sing diprakarsai dening para Wali, mligine Sunan Kalijaga. Tembang macapat kaperang dadi 11 sing dijlentrehke ana ing ngisor iki: 

Maskumambang

Tembang kawiwitan iki dadi kawiwitan ana ing panguripan manungsa, amarga ing tahap iki manungsa isih ana ing njero guwa garba lan isih dadi janin sing isih kumambang.

Tembang Maskumambang nduweni paugeran kaya mangkene:

Guru gatra : 12, 6, 8, 8.

Guru Lagu :  i, a, i, o

Guru Wilangan : 4

Mijil

Kanthi morfologi, jeneng tembang iki nduweni teges jumbul utawa muncul. Ing ngendi gambarake tahap laire manungsa ana ing doya. 

Tembang Mijil nduweni paugeran kaya mangkene:

Guru gatra : 10, 6, 10, 10, 6, 6.

Guru Lagu :  i, o, e, i, i, o

Guru Wilangan : 6

Sinom

Mula bukane saka tembung nom, sing nduweni teges anom utawa nom. Tembang iki makili wayah nom-noman nganti remaja.

Tembang sinom nduweni paugeran kaya mangkene:

Guru gatra : 8, 8, 8, 8, 7, 8, 7, 8, 12.

Guru Lagu :  a, i, a, i, i, u, a, i, a.

Guru Wilangan : 9

Kinanthi

Arupa wayah nalika anak isih dibimbing (dikantheni) dening wong tuwa.

Tembang kinanthi nduweni paugeran kaya mangkene:

Guru gatra : 8, 8, 8, 8, 8, 8.

Guru Lagu :  u, i, a, i, a, i.

Guru Wilangan : 6

Asmaradana

Ana ing tahap iki manungsa wiwit ngrasakake seneng marang wong liyan utawa tuwuh rasa tresna.

Tembang asmarandhana nduweni paugeran kaya mangkene:

Guru gatra : 8, 8, 8, 7, 8, 8, 8.

Guru Lagu :  i, a, e, a, a, u, a.

Guru Wilangan : 7

Gambuh

Jeneng Gambuh kajipik saka tembung jumbuh sing nduweni teges slaras utawa cocok. Yen wis slaras utawa cocok, mula pasangan sing kasmaran nerusake ana ing nikahan.

Tembang gambuh nduweni paugeran kaya mangkene:

Guru gatra : 7, 10, 12, 8, 8.

Guru Lagu :  u, u, i, u, o.

Guru Wilangan : 5

Dhandanggula

Dhandang yaiku panggonan kanggo masak beras, yen gula nduweni rasa manis. Tahap iki gambarake yen manungsa iku kudu kuat nglakoni pait manise sajrone balewisma (rumah tangga).

Tembang dhandanggula nduweni paugeran kaya mangkene:

Guru gatra : 10, 10, 8, 7, 9, 7, 6, 8, 12, 7.

Guru Lagu :  i, a, e, u, i, a, u, a, i, a.

Guru Wilangan : 10

Durma

Durma iku nduweni teges kumpul lan ngraketake antarane manungsa siji lan sijine.

Tembang Durma nduweni paugeran kaya mangkene:

Guru gatra : 12, 7, 6, 7, 8, 5, 7.

Guru Lagu :  a, i, a, a, i, a, i.

Guru Wilangan : 7

Pangkur

Pangkur iku saka tembung nyimpang lan mungkur. Yaiku wayahe manungsa padha nyedhakake pikire marang Gustine lan ngadohi saka bab donya.

Tembang pangkur nduweni paugeran kaya mangkene:

Guru gatra : 8, 11, 8, 7, 8, 8, 7.

Guru Lagu :  a, i, u, a, i, a, i.

Guru Wilangan : 7

Megatruh

Meegatruh iku saka tembung megat (pisah) lan ruh (ruh). Yaiku tahap sing gambarake nyawa manungsa pisah saka ragane. Saengga bisa didhudut yen megatruh iku tahap pawongan sing ninggal.

Tembang megatruh nduweni paugeran kaya mangkene:

Guru gatra : 12, 8, 8, 8, 8.

Guru Lagu :  u, i, u, i, o.

Guru Wilangan : 5

Pucung

Pocung yaiku nalikane manungsa wis siyap dikubur ana ing njero lemah lan ditutupi kain kafan, utawa bisa sinebut pocong.

Tembang Pocung nduweni paugeran kaya mangkene:

Guru gatra : 12, 6, 8, 12.

Guru Lagu :  u, a, i, a.

Guru Wilangan : 4

Mangga presensi dhateng link iki:

Link presensi